LG Hamburg -Case 310 O 227/23

Son güncellenme 
LG Hamburg -Case 310 O 227/23
Photo by Ilya Pavlov / Unsplash

Dava Konusu ve Olaylar

Hamburg Eyalet Mahkemesi nezdinden görülen dava çerçevesinde davacı, bir fotoğrafın telif hakkına sahip olduğunu iddia ederek, davalının bu fotoğrafı izinsiz olarak bir yapay zeka eğitim veri seti oluşturmak için kullandığını öne sürmektedir. Uyuşmazlık konusu olan görüntü, bir reklam/görsel ajansının web sitesinde su işaretiyle (watermark) yayımlanmıştır. Ayrıca ajansın web sitesinde otomatik programlarla erişim, kazıma (scraping) ve veri madenciliği (data mining) faaliyetlerinin yasak olduğuna ilişkin bir metin bulunmaktadır.

Kar amacı gütmeyen bir dernek olan davalı ise yapay zeka eğitimi için büyük çaplı bir veri kümesi oluşturmuş, bu veri kümesine URL’ler aracılığıyla erişilen 5,85 milyar görüntü-metni çifti dahil edilmiştir. Nihayet davalı, söz konusu veri setini bilimsel kullanım amacıyla ücret talep etmeksizin kamuya açık bir şekilde sunmaktadır.

Davacı, bu işlemin telif hakkına aykırı olduğunu ve davalının ilgili mevzuat çerçevesinde öngörülen istisnalara tabi olmadığını iddia etmektedir. Davalı ise söz konusu işlemin, Alman Telif Hakları Kanunu (Urheberrechtsgesetz, UrhG) çerçevesinde yer alan farklı istisnalara tabi olduğunu, özellikle § 44a, § 44b ve § 60d UrhG hükümlerinin uygulama alanı bulacağını ve dolayısıyla faaliyetinin hukuka aykırılık teşkil etmediğini iddia etmiştir. Davacı ise anılan istisnaların davalının faaliyetlerine uygulanamayacağını iddia etmiş ve ayrıca ajansın veri kazımaya itiraz ettiğine ilişkin beyanının dikkate alınması gerektiğini savunmuştur.

Somut ihtilafa konu olan ve 2019/790/EU sayılı Avrupa Birliği Dijital Tek Pazar Telif Hakları Direktifi Art. 3 ve Art. 4 hükümlerinin Alman iç hukukuna aktarılması niteliğindeki Alman Telif Hakları Kanunu’nun ilgili hükümleri, aşağıdaki gibidir:

44a - Geçici Kopyalama İşlemleri:

Geçici kopyalama işlemleri, geçici veya eşlik eden nitelikte olup, bir teknik sürecin ayrılmaz ve önemli bir parçasını oluşturuyorsa ve tek amacı,

  1. Üçüncü kişiler arasında bir ağ üzerinden bir aracının yardımıyla bir aktarımı sağlamak veya
  2. Bir eserin veya diğer korunan bir nesnenin yasal kullanımını mümkün kılmak ise ve bu işlemler bağımsız bir ekonomik öneme sahip değilse, bu kopyalama işlemleri mümkündür.

§ 44b - Metin ve Veri Madenciliği

  1. Metin ve veri madenciliği, bilgi edinmek amacıyla özellikle desenler, eğilimler ve korelasyonlar hakkında otomatik analiz yoluyla bir veya daha fazla dijital ya da dijitalleştirilmiş eserin analiz edilmesidir.
  2. Yasal olarak erişilebilir eserlere yönelik kopyalamalar, metin ve veri madenciliği amacıyla mümkündür. Bu kopyalar, metin ve veri madenciliği için artık gerekli olmadıklarında silinmelidir.
  3. 2. fıkranın 1. cümlesine göre kullanım, ancak hak sahibi bu hakkı saklı tutmadığı takdirde mümkündür. Çevrimiçi olarak erişilebilir eserlerde, kullanımın saklı tutulması yalnızca makine tarafından okunabilir bir formatta olduğunda geçerlidir.

§ 60d Bilimsel Araştırma Amaçlı Metin ve Veri Madenciliği

  1. Metin ve veri madenciliği için kopyalama işlemleri (§ 44b 1. ve 2. fıkra 1. cümle), aşağıdaki hükümler çerçevesinde bilimsel araştırma amaçları için mümkündür.
  2. Kopyalama yapma yetkisine sahip olanlar, araştırma kuruluşlarıdır. Araştırma kuruluşları; üniversiteler, araştırma enstitüleri veya bilimsel araştırma yapan diğer kuruluşlardır, ancak bu kuruluşlar:
    1. ticari olmayan amaçlar gütmelidir,
    2. tüm gelirlerini bilimsel araştırmaya yeniden yatırmalıdır veya
    3. kamu yararına devlet tarafından tanınan bir görevi yerine getirmelidir.
      Ancak, özel bir şirketle işbirliği yapan ve bu şirketin araştırma kuruluşu üzerinde belirleyici bir etkisi olan ve bilimsel araştırmanın sonuçlarına ayrıcalıklı erişimi olan araştırma kuruluşları, bu yetkiye sahip değildir.
  3. Kopyalama yapma yetkisine sahip olan diğer kuruluşlar şunlardır:
    1. Herkese açık olan kütüphaneler ve müzeler ile arşivler ve film veya ses mirası (kültürel miras) kuruluşları,
    2. Ticari olmayan amaçlar güden bireysel araştırmacılar.
  4. Ticari olmayan amaçlar güden 2. ve 3. fıkralardaki yetkili kişiler, 1. fıkra uyarınca yapılan kopyaları şu kişilere kamuya açık hale getirebilir:
    1. Ortak bilimsel araştırma için belirli bir grup kişiye,
    2. Bilimsel araştırmanın kalitesini denetlemek amacıyla üçüncü şahıslara.
      Ortak bilimsel araştırma veya bilimsel araştırmanın kalitesinin denetimi sona erdiğinde, bu erişim sonlandırılmalıdır.
  5. Ticari olmayan amaçlar güden 2. ve 3. fıkranın 1. maddesindeki yetkililer, 1. fıkra uyarınca yapılan kopyaları, bilimsel araştırma amaçları veya bilimsel bulguların doğrulanması için gerekli olduğu sürece, yetkisiz kullanımın önlenmesi için uygun güvenlik önlemleriyle saklayabilirler.
  6. Hak sahipleri, 1. fıkra uyarınca yapılan kopyalamaların, ağlarının ve veri tabanlarının güvenliği ve bütünlüğünü tehlikeye atmamasını sağlamak için gerekli önlemleri alma yetkisine sahiptir.

Davacının İddiaları

  1. Telif Hakkı İhlali: Davacı, görüntü üzerinde telif hakkına sahip olduğunu ve davalının bu görüntüyü izinsiz olarak kopyalayarak telif haklarını ihlal ettiğini iddia etmiştir. Ajansın davacıdan devraldığı haklar çerçevesinde, görüntüyü internet üzerinden ticari lisanslar sunarak yaydığı belirtilmiştir.
  2. Yasal İstisnalara İlişkin İddialar:
    • § 44a UrhG (Geçici Kopyalamalar): Davacı, davalının yaptığı kopyalamanın geçici olmadığını ve dolayısıyla bu istisnanın uygulanamayacağını savunmuştur. Görüntülerin yapay zeka eğitimi için indirilip analiz edilmesi, geçici bir teknik süreç değil, bilinçli ve sürekli bir veri işleme süreci olduğundan, bu madde kapsamında değerlendirilemez.
    • § 44b UrhG (Metin ve Veri Madenciliği): Davacının argümanına göre, Avrupa ve Alman yasa koyucular, metin ve veri madenciliği düzenlemesini yaparken yapay zeka eğitim süreçlerini göz önünde bulundurmamıştır. Madde, yalnızca "veri içindeki bilgilerin açığa çıkarılması" amacıyla veri madenciliğine izin vermekte olup, "yaratıcı eserlerin içeriğinin kullanılmasını" kapsamaz. Dolayısıyla, davalının yapay zeka eğitimi için topladığı veriler, metin ve veri madenciliği istisnası kapsamında değerlendirilemez.
    • § 60d UrhG (Bilimsel Araştırma): Davacı, davalının bir bilimsel araştırma kuruluşu olmadığını, sadece araştırmayı teşvik etmeye yönelik faaliyetlerde bulunduğunu, bu nedenle bilimsel araştırma istisnasından faydalanamayacağını iddia etmiştir. Davacı ayrıca, davalının faaliyetlerinin ticari amaçlar güttüğünü, zira veri setinin ticari şirketlere de sunulduğunu savunmuştur.
  3. Opt-Out İddiası: Davacı, ajansın web sitesinde yer alan kullanım sınırlamalarının, davalının bu görüntüleri kopyalamasını yasakladığını ve bu kısıtlamaların makine tarafından okunabilir olması nedeniyle § 44b Abs. 3 UrhG uyarınca geçerli bir opt-out oluşturduğunu belirtmiştir.

Davalının Savunması

  1. § 44a UrhG Savunması (Geçici Kopyalamalar): Davalı, görüntülerin yalnızca kısa bir süre için analiz edilmek üzere kopyalandığını ve ardından silindiğini savunmuştur. Dolayısıyla, kopyalamalar geçici ve ekonomik bir değer taşımayan işlemler olduğu için § 44a UrhG kapsamında meşru sayılmalıdır.
  2. § 44b UrhG Savunması (Metin ve Veri Madenciliği): Davalı, metin ve veri madenciliği istisnasının, yapay zeka eğitimi amacıyla veri toplama işlemlerini kapsadığını iddia etmiştir. Veri seti, AI modellerini eğitmek amacıyla oluşturulmuş olup, yasalara uygun bir veri madenciliği faaliyeti olarak değerlendirilmelidir. Davalı ayrıca, opt-out iddialarının geçerli olmadığını savunmuş ve görüntü ajansının web sitesinde belirtilen kısıtlamaların makine tarafından okunabilir olmadığını öne sürmüştür.
  3. § 60d UrhG Savunması (Bilimsel Araştırma): Davalı, kâr amacı gütmeyen bir araştırma kuruluşu olduğunu ve veri setinin bilimsel araştırma amacıyla açık erişime sunulduğunu belirtmiştir. Davalıya göre, araştırma faaliyetleri tamamen şeffaftır ve yapay zeka teknolojisinin gelişimine katkı sağlamaktadır. Ticari şirketlerin bu veri setinden yararlanması, davalının kâr amacı gütmeyen yapısını ve bilimsel araştırma amacını değiştirmez.

Mahkemenin Kararı

Mahkeme, davalının § 60d UrhG kapsamında bilimsel araştırma amacıyla görüntüleri kullanabileceğine karar vermiştir:

  1. § 44a UrhG Hükmünün Uygulanamayacağı:
    • Mahkeme, davalının gerçekleştirdiği çoğaltma işleminin geçici veya teknik bir sürecin parçası olmadığını, bu nedenle § 44a UrhG kapsamında değerlendirilemeyeceğini belirtmiştir. Nitekim davalı, indirdiği görüntüleri, meta verilerin doğruluğu ve istatistiksel amaçlar için elverişliliği için analiz etmiş, işe yaramayan verileri kapsam dışında bırakmıştır. Dolayısıyla bu denli bir analiz işlemi yalnızca teknik bir prosedürden ibaret değildir ve ilgili hüküm kapsamına dahil edilemeyecektir.
  2. § 44b UrhG ve Metin ve Veri Madenciliği:
    • Mahkeme, davalının veri madenciliği faaliyetlerinin kural olarak § 44b UrhG kapsamına dahil edilebileceği kanaatindedir. Bununla birlikte ilgili hüküm kapsamında öngörülen itiraza ilişkin değerlendirmelerde bulunan mahkeme, itirazın makinalar tarafından okunabilir formatta olması kıstasını geniş yorumlayarak, kullanım koşulları kapsamında da metin ve veri madenciliği faaliyetlerine itiraz edilebileceği kanaatine varmıştır. Bununla birlikte mahkeme, kesin bir karara varmamış, bunun yerine bilimsel araştırma istisnasının gündeme geleceğini belirtmekle yetinmiştir.
  3. § 60d UrhG’ye Göre Bilimsel Araştırma İstisnası:
    • Mahkeme, davalının çoğaltma işlemlerinin § 60d UrhG kapsamında bilimsel araştırma amacıyla gerçekleştirildiğini belirlemiştir. Mahkeme, davalının kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olduğunu, yapay zeka eğitim veri setlerinin oluşturulmasının bilimsel araştırmanın bir parçası olarak değerlendirilebileceğini vurgulamıştır. Bu bağlamda mahkeme, bilimsel faaliyet kavramını geniş yorumlamıştır.
    • Mahkeme, davacının davalının ticari bağları olduğu iddiasını reddetmiş ve veri setinin ticari kuruluşlar tarafından kullanılıyor olmasının davalının bilimsel araştırma amacıyla hareket ettiği gerçeğini değiştirmediğini belirtmiştir. Davalının, kâr amacı gütmeden bu veri setini kamuya açık bir şekilde sunduğu ve bilimsel ilerlemeye katkı sağladığı kabul edilmiştir.
    • Ayrıca, mahkeme, ticari kuruluşların veri setini kullanmasının, davalının ticari amaçlar güttüğü anlamına gelmediğini, zira bu kuruluşların araştırma faaliyetlerinde bulunmasının bile bilimsel araştırmanın bir parçası olabileceğini belirtmiştir.

Sonuç ve Etkiler

Bu karar, yapay zekâ eğitimi için veri madenciliği ve telif hakkı istisnalarına ilişkin hukuki çerçeveyi önemli ölçüde şekillendirmektedir. Mahkeme, bilimsel araştırma amacıyla kamuya açık görüntülerin kullanılabileceğini ve bu işlemin § 60d UrhG uyarınca yasal olduğunu belirlemiştir. Özellikle yapay zekâ eğitimi için kullanılan veri setlerinin telif haklarına aykırı olup olmadığı konusundaki tartışmalarda bu karar emsal niteliği taşımaktadır.

§ 44b Abs. 3 UrhG uyarınca "opt-out" mekanizmalarının geçerliliği konusu, gelecekte daha fazla hukuki incelemeye tabi tutulabilecek bir alan olarak öne çıkmaktadır. Bu dava, Avrupa'da yapay zekâ ve telif hakkı yasalarının kesişim noktasındaki tartışmaların derinleşmesine neden olabilir ve özellikle telif hakkı sahiplerinin haklarını koruma mekanizmalarına dair daha net düzenlemelerin ortaya çıkmasına zemin hazırlayabilir.

Türk hukuku açısından bakıldığında ise yapay zeka teknolojilerinin teşvik edilmesi açısından mevzuatın ne kadar yetersiz kaldığını tespit etmek mümkündür. Yapay zekanın hammaddesi veri ise söz konusu veriye erişimin de kolaylaştırılması gerekmektedir. Bununla birlikte Dijital Tek Pazar Direktifinde öngörülen veri madenciliğine ilişkin istisna hükümlerin Türk hukukuna aktarılmamış olması, yapay zeka teknolojilerini geliştirmeyi amaçlayan teşebbüslerin veriye erişimi noktasında sadece kişisel veri değil, telif hakları engelini de aşması gerektiği anlamına gelmektedir. Hukuki açıdan bu kadar bariyerin olduğu bir ortamda yapay zeka teknolojilerinin gelişmesinin de zor olacağı ise aşikardır.

Ancak belirtmek gerekir ki bu karar için istinaf yolu açık olup karar henüz kesinleşmemiştir.